EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA

O edukacji włączającej w ostatnim czasie mówimy coraz częściej i śmielej. To obszar, który jest nie tylko ważny, ale bardzo potrzebny. W tym roku szkolnym jest jednym z kierunków polityki oświatowej państwa. Niestety nadal nierozumiany i co najgorsze pomijany. Jaka jest tego przyczyna?

Niestety nadal nie jesteśmy przygotowani i gotowi na efektywną edukację włączającą. Brakuje odpowiedniej infrastruktury, sprzętu i  doposażonych we właściwy sprzęt i pomoce dydaktyczne szkół,  a ponadto wykwalifikowanej kadry i świadomości społecznej na temat potrzeb uczniów ze SPE, w tym uchodźców m.in. z Ukrainy.

Jaki jest cel edukacji włączającej?

Włączenie to proces, który pomaga pokonywać bariery ograniczające obecność, uczestnictwo i osiągnięcia uczniów. 

Edukacja włączająca to systemowe, wielowymiarowe i wielokierunkowe podejście do edukacji nastawione na dostosowanie wymagań edukacyjnych, warunków nauki i organizacji kształcenia do potrzeb i możliwości każdego ucznia, jako pełnoprawnego uczestnika procesu kształcenia. 

Celem nowego modelu edukacji uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (SPE) – w tym z niepełnosprawnościami – jest wypracowanie i wprowadzenie w obrębie praktyki szkolnej zasad tworzenia warunków sprzyjających przygotowaniu tych uczniów do samodzielności w dorosłym życiu oraz rzeczywistemu włączaniu ich w życie społeczne. 

Zasady te oparte są na solidarności społecznej oraz na założeniach przyjętych w ratyfikowanych przez Polskę dokumentach promujących politykę rozwijania społeczeństwa włączającego – w szczególności w Konwencji o Prawach Dziecka oraz Konwencji o Prawach Osób Niepełnosprawnych.

Pamiętajmy, że szkoła, przedszkole  ma obowiązek zapewnić wszystkim dzieciom:

•  wszechstronne wsparcie w procesie kształcenia i wychowania, 
• dostosowane do ich indywidualnych potrzeb – zarówno tych, które wynikają z barier i utrudnień w rozwoju oraz nauce, jak i tych, które powstają w związku z ujawnionymi stopniowo predyspozycjami i kreatywnością, 
• ale również takich, które mają charakter zdolności i talentów wybitnych lub wyjątkowych i niepowtarzalnych.

Jakie są założenia edukacji włączającej?

Podstawą edukacji włączającej należy uczynić założenie, że:

• żadne dziecko nie może zostać odizolowane od swojego naturalnego środowiska,
• uczeń powinien uczestniczyć w bogactwie relacji, 
• emocji, 
• komunikowania się, 
• przyswajania wartości, 
• naśladowania wzorcowych zachowań
• w przestrzeni wspierającej rozwijanie podstawowych umiejętności, ale także pasji i zainteresowań.

Kto zatem jest, a na pewno powinien być wsparciem dla uczniów w edukacji włączającej?

• nauczyciel współorganizujący,
• ewentualny asystent, "nauczyciel cień", opiekun osoby niepełnosprawnej, pomoc nauczyciela,
• pedagog specjalny,
• nauczyciel,
• wychowawca,
• rodzice,
• uczeń/ koleżanka, kolega, rówieśnicy.

Niezwykle ważne jest umiejętne włączenie ucznia z niepełnosprawnością w życie szkoły oraz odpowiednie przygotowanie grupy rówieśniczej do współpracy z nim.

Czego potrzebują uczniowie ze SPE?

• poczucia bezpieczeństwa,
• wsparcia,
• dostosowań wymagań edukacyjnych,
• akceptacji,
• pomocy w odnalezieniu się w nowym, być może skomplikowanym dla niego, środowisku obfitującym w zmienne sytuacje, takie jak: dzwonki oznaczające początek czy koniec lekcji lub zakończenie zajęć, zmiana sal lekcyjnych czy nauczycieli,
• dostosowanych pomocy dydaktycznych,
• zdiagnozowania ich mocnych stron i trudności,
• spersonalizowanego sprzętu,
• pomocy w komunikacji,
• pomocy w rozwijaniu pasji i zainteresowań,
• i to co najważniejsze NASZEGO LUDZKIEGO ZROZUMIENIA.

Jak możemy pomóc i zapewnić  zaspokoić podstawowe potrzeby uczniów ze SPE?

• pomóc w poruszaniu się po szkole,
• pomóc w realizacji potrzeb fizjologicznych,
• pomóc w przemieszczaniu się między klasami,
• wspierać podczas zajęć,
• dostosować warunki organizacji nauczania,
• stworzyć warunki do bycia sprawcą,
• wspierać w komunikacji i tłumaczeniu trudnych, obcojęzycznych zwrotów,
• wsłuchać się w potrzeby,
• czasami zwyczajnie odpuścić pewne rzeczy,
• zapewnić dodatkowe zajęcia w ramach PPP oraz zajęcia rewalidacyjne.

Nie zapominajmy, że bardzo ważną rolę w procesie edukacji włączającej odgrywają pełnosprawni uczniowie, którym musimy zapewnić jak najlepsze warunki do rozwoju, ale także pomóc odnaleźć się w tych nowych i wcale nie łatwych warunkach. 

Naszym zdaniem- nauczycieli i rodziców jest przygotowanie tych uczniów na spotkanie i współdziałanie z rówieśnikami, którzy wymagają większej atencji, pomocy, zainteresowania, uwagi i uważności. 

Nie wszystkie dzieci są na to gotowe i potrafią od razu odnaleźć się w tej sytuacji, przecież są tylko dziećmi i mają do tego prawo. 

Niektóre z nich mają obawy przed nowym wyzwaniem, nie są pewne swoich kompetencji i tego, czy sobie poradzą, a inne bez problemu odnajdą się w nowej sytuacji. Bądźmy uważnymi obserwatorami tego procesu i w razie potrzeby reagujmy, nie oceniajmy, nie krytykujmy, bądźmy dla nich wsparciem. Włączanie to proces, wszyscy się tego uczymy!

Pamiętajmy jednak, że edukacja włączająca to poszukiwanie różnych form wspierania – adekwatnych do potrzeb – nie zaś wyręczanie.

Istotną rolę w procesie integracji uczniów i włączania w procesie edukacyjnym pełnią specjaliści i nauczyciele. Nauczyciel współorganizujący proces kształcenia, ale także pedagodzy specjalni mają dużą przestrzeń do współpracy, współdziałania i kreowania przestrzeni inkluzyjnej w szkole i przedszkolu.

Jakie w związku z edukacją włączającą mogą być ich zadania?

• Praca w zespole ds. dokumentacji IPET, WOPFU, przygotowanie tej dokumentacji.
• Opracowanie dostosowań w zakresie wymagań edukacyjnych.
• Pobudzanie aktywności niepełnosprawnego ucznia, włączanie w działania szkoły.
• Pomoc w dostosowaniu zajęć w ramach PPP.
• Zajęcia rewalidacyjne.
• Pomoc w planowaniu dnia podopiecznego.
• Włączanie osób niepełnosprawnych w działania szkoły.
• Diagnozowanie warunków życia ucznia i podejmowanie działań zmierzających do usuwania barier i ograniczeń. 
• Diagnozowanie potrzeb i możliwości ucznia.
• Wspieranie ucznia w nawiązywaniu relacji społecznych.
• Pomoc w organizowaniu udziału ucznia w wydarzeniach kulturalnych, rekreacji i integracji ze środowiskiem.
• Rozpoznawanie i pomoc w rozwijaniu zainteresowań ucznia.
• Współpraca ze środowiskiem rodzinnym ucznia.
• Pomoc we współpracy z instytucjami.
• Wsparcie rodziców:  współpraca w zespole. Porady, warsztaty, konsultacje.